РІЗНОВИДИ ПОЛЬСЬКОЇ МОВИ – СПРОБА ТИПОЛОГІЗАЦІЇ
Ключові слова:
дискурс, ідіолект, соціолект, прагмалект, літературна мова, повсякденна мова, розмовна моваАнотація
Стаття є спробою систематизувати різновиди польської мови. Вона посилається на традицію польської соціолінгвістики, згідно з якою польська мова розрізняє мовні різновиди та функціональні стилі. Однак представлена стаття використовує прагматично-дискурсивне таксономічне правило. Згідно з цим правилом, у польській мові виділено прагмалекти, або різновиди мови (langue), з точки зору участі суб'єкта мовної діяльності (langage) у певній дискурсивній ситуації (parole). Ця ситуація є результатом участі суб'єкта у багатьох видах діяльності (робочий час, вільний час), а також пов'язана з місцем проживання суб'єкта (село, місто, регіон). Вибір прагмалекту в конкретному комунікативному акті залежить від дискурсу, в якому він буде використаний. Типологічне зображення, що враховує непрямі, перехідні явища, є відмінною рисою обговорюваної систематизації різновидів польської мови. Серед прагмалектів було виділено три основні групи: повсякденна мова, стандартна (розмовна) мова та літературна мова, проте стандартна мова вважається перехідним різновидом польської мови, що включає елементи як повсякденної, так і літературної мови. Перехідну зону також займають інші жаргони (професійна мова) та сленги (мовні слова), а також арго (кримінальний сленг) та кант (тюремний сленг). Вищезазначений поділ прагмалектів ідентифікує типологію дискурсів: розмовний дискурс реалізується повсякденною або стандартною мовою (у графічній формі це можна показати на перетині цих прагмалектів), соціально-етичні та економіко-професійні дискурси включають літературну мову у формальному спілкуванні або стандартну мову в неформальному спілкуванні, а наукові та філософські дискурси також реалізуються літературною та стандартною мовою залежно від регістру. Найширший спектр прагмалектів посилює художній дискурс, який може функціонувати в усіх мовних різновидах.
Посилання
Adamiszyn, Z. (1982), Uwagi o zakresie i metodologii badań języka potocznego. Zeszyty Naukowe WSP w Opolu, Językoznawstwo. VIII, 55-67.
Anusiewicz, J., Skawiński, J. (1996), Słownik polszczyzny potocznej, Warszawa –
Wrocław.
Anusiewicz, J., Nieckula, F. (red.) (1992), Potoczność w języku i kulturze. Wrocław.
Bachtin, M. (1970), Problemy poetyki Dostojewskiego. Warszawa.
Bajerowa, I. (1977), Aktualne problemy polityki językowej. Socjolingwistyka. 1, 26-32.
Baker, P. (2010), Sociolinguistics and corpus linguistics. Edinburgh.
Bartmiński, J. (1973), O języku folkloru. Wrocław.
Bartmiński, J. (1977), O derywacji stylistycznej. Gwara ludowa w funkcji języka artystycznego. Lublin.
Bartmiński, J. (1991a), Odmiany a style języka. W: Gajda, S. (red.), Wariancja w języku. III Opolskie Spotkania Językoznawcze. Szczedrzyk, 10-11 X 1989. Opole, 11-16.
Bartmiński, J. (1991b), Styl potoczny jako centrum systemu stylowego języka. W: Gajda, S. (red.), Synteza w stylistyce słowiańskiej. Opole, 33-47.
Bell, R.T. (1976), Sociolinguistics. London.
Berruto, G. (1979), La sociolinguistica. Bologna.
Berruto, G. (2006), Sociolinguistica dell’italiano contemporaneo. Roma.
Bogołębska, B. (2001), Studia o stylistyce i retoryce. Zgierz.
Brzeziński, J. (red.) (2001), Przejawy potoczności w tekstach artystycznych. Zielona Góra.
Bugajski, M. (2007), Język w komunikowaniu. Warszawa.
Buttler, D. (1959), Słownictwo środowiskowo-emocjonalne we współczesnej polszczyźnie. Poradnik Językowy. 1-2, 68-78.
Buttler, D. (1978), Uwagi o polskich terminach socjolingwistycznych. Przegląd Humanistyczny. 6, XXII, 39-46.
Buttler, D. (1982), Miejsce języka potocznego wśród odmian współczesnej polszczyzny. W: Urbańczyk, S. (red.), Język literacki i jego warianty. Wrocław, 21-28.
Buttler, D. (1985), Zróżnicowanie współczesnej normy językowej. Prasa Techniczna. 3, 20-22.
Bylon, Ch., Montgomery, M. (2002), Sociolinguistique. Paris-Nathan.
Chambers, J.K. (2003), Sociolinguistic theory. Malden.
Coulmas, F. (2008), Sociolinguistics: the study of speakers’ choice. Cambridge.
Dejna, K. (1955), W sprawie terminów: język, dialekt, gwara, żargon. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN III, 151-156.
Dejna, K. (1980), Ile mamy języków polskich. Język Polski. LX, 30-43.
Dunaj, B. (1986), Dialektologia a socjolingwistyka. Acta Universitas Lodziensis, Folia Linguistica. 12, 15-23.
Fasold, R. (1991), The sociolinguistics of language. Oxford.
Francisco, M.F. (2005), Principios de sociolingüística y sociología del lenguaje. Barce- lona.
Freddi, G. (1999), Psicolinguistica, sociolinguistica, glottodidactica. Torino.
Furdal, A. (1973), Klasyfikacja odmian współczesnego języka polskiego. Wrocław.
Gajda, S. (1982), Podstawy badań stylistycznych nad językiem naukowym. Warszawa.
Gajda, S. (1990), Współczesna polszczyzna naukowa. Język czy żargon? Opole.
Gajda, S. (red.) (1988), Onomastyka – dialektologia – stylistyka. Opole.
Gajda, S. Adamiszyn, Z. (red.) (1991), Język potoczny jako przedmiot badań lingwistycznych. Opole.
Grabias, S. (1974), Funkcyjna klasyfikacja socjalnych wariantów języka. Język Polski.
LIV, 22-31.
Grabias, S. (1981), O ekspresywności języka. Lublin.
Grabias, S. (1988), Socjolingwistyczne perspektywy badań nad ekspresywnością języka. Socjolingwistyka. 8, 37-43.
Grabias, S. (2001), Język w zachowaniach społecznych. Lublin.
Gumperz, J.J. (1982), Discourse strategies. Cambridge.
Handke, K. (2009), Socjologia języka. Warszawa.
Holmes, J. (2013), An introduction to sociolinguistics. Harlow.
Horolets, A. (red.) (2008), Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii. Toruń.
Hudson, R.A. (2011), Sociolinguistics. Cambridge.
Hymes, D. (1977), Foundations in sociolinguistics. London.
Janicki, K. (1982), The foreigner’s language in a sociolinguistic perspective. Poznań.
Kamińska, M. (1986), Powiązania dialektologii z socjolingwistyką. Łódź.
Kania, S. (1995), Studia socjolingwistyczne: skrypt dla studentów filologii polskiej. Szczecin.
Kiklewicz, A. (2009a), Dystrybucyjny model odmian społecznych języka. Stylistyka. XVIII, 33-54.
Kiklewicz, A. (2009b), Warianty języka: próba systematyzacji. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego. LXV, 67-86.
Kiklewicz, A. (2010), Tęcza nad potokiem…: kategorie lingwistyki komunikacyjnej, socjolingwistyki i hermeneutyki. Łask-Olsztyn. 2010.
Klemensiewicz, Z. (1953), O różnych odmianach współczesnej polszczyzny. Warszawa.
Klemensiewicz, Z. (1982), Składnia, stylistyka, pedagogika językowa. Warszawa.
Komarnicki, L. (1922), Stylistyka polska. Warszawa.
Krauz, M., Ożóg, K. (red.) (2002), Składnia, stylistyka, struktura tekstu. Rzeszów.
Król, M. (2014), Typologia homonimii językowej w aspekcie onomazjologiczno-dyskursywnym. Kielce.
Krysin, L.P. [Крысин, Л.П.] (1968), Социолингвистические аспекты изучения русского языка. Moskwa.
Kurkowska, H., Skorupka, S. (2001), Stylistyka polska. Zarys. Warszawa.
Leŝak, O. [Лещак, O.] (2009), Cоциолект – идиолект – идиостиль: Проблема разграничения понятий с позиций функционального прагматизма. W: Meтoдoлoгiчнi проблеми гyманiтapних дослiджень. Кам’янець Подiльський, 110-115.
Lubaś, W. (1979), Społeczne uwarunkowania współczesnej polszczyzny. Szkice socjolingwistyczne. Kraków.
Lubaś, W. (2006), Język w komunikacji, w perswazji i reklamie. Dąbrowa Górnicza.
Majkowska, G., Satkiewicz, H. (1999), Język w mediach. W: Pisarek, W., red., Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci. Kraków, 181-186.
Mampe, J., Owczinnikowa, Ł. (red.) (2014), Socjolingwistyczne badania w teorii i praktyce. Gdańsk.
Marcellesi, J.B. (1974), Introduction à la sociolinguistique. Paris.
Markowski, A. (1990), Leksyka wspólna różnym odmianom polszczyzny. Warszawa.
Markowski, A. (1992), Polszczyzna końca XX wieku. Warszawa.
Markowski, A. (2011), Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne. Warszawa.
Mayenowa, M.R. (1974), Poetyka teoretyczna. Zagadnienia języka. Wrocław.
Milewski, T. (1947), Język a społeczeństwo. Lublin.
Millar, R.M. (2012), English historical sociolinguistics. Edinburgh.
Neŝimenko, G.P. [Нещименко, Г.П.] (1999), Этнический язык. Опыт функциональной дифференциации. На материале сопоставительного изучения славянских языков. München.
Nikol’skij, L.B. [Никольский Л.Б.] (1976), Синхронная социолинвистика. Moskwa.
Piotrowski, A. Ziółkowski, M. (1976), Zróżnicowanie językowe a struktura społeczna. Warszawa.
Pisarek, W. (1970), Retoryka dziennikarska. Kraków.
Pisarek, W. (1985), Słowa między ludźmi. Warszawa.
Pisarek, W. (red.) (1999), Polszczyzna 2000: orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci. Kraków.
Puzynina, J. (1992), Język wartości. Warszawa.
Romaine, S. (2000), Language and society. Oxford.
Schaff, A. (red.) (1980), Zagadnienia socjo- i psycholingwistyki. Wrocław.
Searle, J.R. (1999), Umysł, język, społeczeństwo: filozofia i rzeczywistość (przeł. D. Cieśla). Warszawa.
Skubalanka, T. (1976), Założenia analizy stylistycznej. W: Markiewicz, H., Sławiński, J. (red.), Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa. Kraków, 250-273.
Socjolingwistyka. 1/1977.
Spolsky, B. (1998), Sociolinguistics. Oxford.
Stockwell, P. (2005), Sociolinguistics: a resource book for students. London – New-York – Routledge.
Švejcer, A.D. [Швейцер, А.Д.] (1977), Современная социолингвистика. Moskwa.
Todorow, T. (1984), Poetyka. Warszawa.
Trudgill, P. (1992), Introducing language and society. London.
Trudgill, P. (2002), Sociolinguistic variation and change. Washington.
Trudgill, P. (2003), A glossary of sociolinguistics. Oxford.
Trudgill, P. (2013), Sociolinguistic typology: social determinants of linguistic complexity. Oxford.
Tumanân, E.G. [Туманян, Е.Г.] (1985), Язык как система социолингвистических систем. Moskwa.
Urbańczyk, S. (1956), Rozwój języka narodowego. Pojęcia i terminologia. W: Stieber, Z. (red.), Z dziejów powstawania języków narodowych i literackich. Warszawa, 9-36.
Urbańczyk, S. (red.) (1982), Język literacki i jego warianty. Wrocław.
Veith W.H. (2002), Soziolinguistik. Ein Arbeitsbuch mit 100 Abbildungen sowie Kontrol-Fragen und Antworten. Tübingen.
Warchala, J. (2003), Kategoria potoczności w języku. Katowice.
Wilkoń, A. (1987/2000), Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny. Katowice.
Williams, G. (1992), Sociolinguistics: a sociological critique. London – New-York – Routledge.
Witosz, B. (red.) (2001), Stylistyka a pragmatyka. Katowice.
Wojtczuk, K. (red.) (2000), Socjolingwistyczne aspekty funkcjonowania języka. Siedlce.
Wróbel, H. (1980), Uwagi teoretyczno-metodologiczne o badaniu odmian współczesnej polszczyzny. W: Wróbel, H. (red.), Współczesna polszczyzna i jej odmiany. Katowice, 9-17.
Zwoliński, A. (2003), Słowo w relacjach społecznych. Kraków.
##submission.downloads##
Опубліковано
Номер
Розділ
Ліцензія
Ця робота ліцензується відповідно до Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
